Kryzys walutowy w Turcji - rok 2001

W lutym 2001 r. Turcja pogrążyła się w kryzysie finansowym najgorszym w całej, 77-letniej republikańskiej historii tego kraju. Do kryzysu doszło mimo zdrowych fundamentów gospodarki, wyrażających się w dużej nadwyżce budżetowej. Wybuch kryzysu był zaskoczeniem, gdyż w 1999 r. Turcja miała bardzo mały deficyt obrotów bieżących i nie występowały żadne istotne problemy z zagranicznymi kredytodawcami. Wysokie stopy procentowe spowodowały jednak szybki wzrost długu publicznego – z 43.5% w końcu 1998 r. do 61% w końcu 1999 r. Trudności rządu tureckiego w sterowaniu gospodarką wynikały również  z czynników zewnętrznych takich jak potrojenie światowych cen ropy naftowej, wzmocnienie się dolara oraz wzrost międzynarodowych stóp procentowych.

W końcu 2000 r. łączne zagraniczne zadłużenie Turcji wynosiło 110 mld USD, z czego 70% długu przypadało na sektor prywatny. Destabilizacja walutowa rozpoczęła się w grudniu 2000 r., gdy dzienne stopy procentowe w przeliczeniu rocznym przekroczyły 2000%. Za granicę odpłynęło około 7 mld USD z rezerw banku centralnego, a 10-letnie obligacje tureckie były sprzedawane w Londynie za 77% wartości nominalnej. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i rząd amerykański udzieliły Turcji pomocy w celu przeciwdziałania kryzysowi, która wyniosła łącznie około 23 mld USD. Była ona niezbędna dla podtrzymania wiarygodności Turcji na międzynarodowym rynku finansowym.

Uzyskane kredyty częściowo pokryły koszty dokapitalizowania 10 zagrożonych upadkiem banków, co uczyniono w celu zmniejszenia ryzyka załamania się systemu bankowego kraju. Banki tureckie powinny były bowiem spłacić w 2001 r. 7 mld USD kredytów zaciągniętych w bankach krajów rozwiniętych gospodarczo, z czego połowa była wymagalna w dniu 1 lipca 2001 r.

Łączne straty tureckiego sektora bankowego wynikłe z kryzysu są szacowane na około 40 mld USD. Pokrycie tak dużych kosztów restrukturyzacji sektora bankowego będzie dla społeczeństwa tureckiego bardzo bolesne, gdyż wystąpi przy sięgającym 50% spadku płac powstałym w wyniku 40% dewaluacji liry. O tym, jak drastyczny był spadek płac, świadczy zmniejszenie się płacy minimalnej z równowartości 150 USD w grudniu 2000 r. do 105 USD w lutym 2001 r.

Przyznane po pierwszym uderzeniu fali kryzysowej pożyczki zwiększyły wydajność finansową budżetu, a dzięki temu zaufanie międzynarodowych rynków finansowych do Turcji. Wyrazem wzrostu zaufania było obniżenie w połowie stycznia 2001 r. krótkoterminowych stóp procentowych w przeliczeniu rocznym do około 60%. Jednakże zagrożenie dewaluacją nie zostało zażegnane. Presja międzynarodowych spekulantów walutowych sprawiła, że w ciągu czterech dni (16 – 21 luty 2001 r.) podstawowa stopa procentowa w przeliczeniu rocznym skoczyła z 39% do 4023%. Gdy turecka lira straciła na wartości ponad 30% w stosunku do dolara, bank centralny wprowadził w miejsce pełzającej dewaluacji swobodny kurs. W tym czasie w ciągu kilku dni, podobnie jak  w grudniu 2000 r., odpłynęło z Turcji około 7 mld USD. O skali kosztów wychodzenia z powstałego w ten sposób kryzysu bankowego świadczy fakt, że koszty sanacji systemu bankowego – którego całość aktywów wynosiła ponad 100 mld USD – obciążą budżet państwa kwotą 40 mld USD, co stanowi 24% PKB Turcji.

W celu opanowania bardzo trudnej sytuacji w sektorze bankowym MFW zwiększył kwotę kredytów postawionych do dyspozycji Turcji o kolejne 8 mld USD, a pod koniec kwietnia 2001 r. przyznał jej wraz z Bankiem Światowym dodatkowo 10 mld USD krótkoterminowych kredytów. Dzięki otrzymaniu nowych kredytów Turcja uniknęła niewypłacalności. Aby ratować gospodarkę, rząd wykorzystał również kapitał krajowy. Do maja 2001 r. pożyczki na rynku krajowym wyniosły 25 mld USD, z czego większość wykorzystano na ratowanie sektora bankowego. Uważano, że rok 2001 będzie przełomowy, gdyż eksport miał wzrosnąć dzięki dewaluacji liry, która od lutego do maja 2001 r. straciła 40% swej wartości. W końcu 2001 r. dług publiczny osiągnął prawdopodobnie 80% PKB, a wartość PKB spadła mniej więcej o 8%. Oczekuje się dalszego powiększenia rozmiarów bezrobocia, które pomiędzy czerwcem 2000 r. oraz czerwcem 2001 r. wzrosło o 42%. Duże znaczenie będzie miało otrzymanie w końcu 2001 r. kolejnej pożyczki z MFW w wysokości 16.3 mld USD, która sprawiła, że Turcja stała się największym pożyczkobiorcą MFW.

Warunkiem otrzymania pomocy zagranicznej było zobowiązanie się Turcji do uzyskania na koniec 2001 r. nadwyżki budżetowej w wysokości 5% PKB oraz do kontynuowania reform gospodarczych, w tym przede wszystkim do przyspieszenia prywatyzacji głównych przedsiębiorstw telekomunikacyjnych, linii lotniczych oraz sektora energetycznego. W styczniu 2001 r. rząd turecki zobowiązał się do obniżenia w ciągu roku subsydiów udzielanych rolnictwu z 8.75% PKB do 1.5%PKB oraz do uzyskania wpływów z wyprzedaży majątku państwowego w wysokości 6-7 mld USD. Realizację postawionych przez MFW warunków nadzorowano bardzo rygorystycznie.

Ponadto MFW zalecił Turcji przestawienie się na kierowany kurs zmienny. Oswobodzenie kursu uznano za konieczne, aby uchronić ten kraj przed utratą posiadanych rezerw dewizowych. Odejście w lutym 2001 r. od stosowanego dotychczas w Turcji kontrolowanego okresowo systemu kroczącej dewaluacji, w ramach którego kurs walutowy liry nie mógł się zmieniać o więcej niż 15% rocznie, było możliwe właśnie dzięki uzyskaniu nowych kredytów w ramach realizacji umowy rządu z MFW. Krocząca dewaluacja, wprowadzona na początku 2000 r. przy silnym poparciu MFW, nie mogła być utrzymana z powodu istnienia sztywnych ograniczeń w tempie dewaluacji liry, która nie mogła przekraczać 0.9% miesięcznie, podczas gdy średnia inflacja w Turcji wynosiła 2.5% miesięcznie.

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Finanse międzynarodowe » Kryzys walutowy w Turcji - rok 2001

Zaloguj się, aby zagłosować