Historia rozwoju Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w Warszawie 12 maja 1817 roku (Jednak w zalążku, jako bractwo kupieckie zwane konfraternią kupiecką, istniała już dawniej, co najmniej od połowy XVII wieku). Sesje odbywały się w godzinach 12.00 - 13.00. W XIX wieku przedmiotem handlu na giełdzie warszawskiej były przede wszystkim papiery  wartościowe jak: weksle i obligacje.

Handel akcjami rozwinął się na szerszą skalę w drugiej połowie XIX wieku. Zwierzchnikiem giełdy kupieckiej był 'prezydent municypalności i policji'. Na wniosek 'starszych' giełdy określał on wysokość składek na jej utrzymanie oraz przedstawiał kandydatów na maklerów giełdowych i dopilnowywał składania przez nich kaucji. Utrzymywanie porządku na giełdzie należało do obowiązku 'starszych'. Ponadto zbierali oni od maklerów wiadomości o kursie weksli i pieniędzy zagranicznych oraz o cenach towarów i zawartych transakcjach, a zebrane informacje zamieszczali w cedułach kursowych i ogłaszali publicznie11.
Początkowo zakres działalności giełdy, stanowiącej w istocie tylko część cechu kupieckiego, był bardzo ograniczony.

Ustawa giełdowa nie wspominała o jakiejkolwiek inicjatywie, dotyczącej spraw handlowych, przemysłowych lub z dziedziny bankowości. Giełda kupiecka nie posiadała nawet własnych funduszów. Momentem zwrotnym w rozwoju handlu giełdowego w Warszawie było zatwierdzenie w roku 1872, dzięki staraniom Leopolda Kronenberga, nowej ustawy giełdowej, nadającej giełdzie szeroką autonomię. Wprawdzie giełda warszawska pozostawała nadal pod bezpośrednim nadzorem gubernatora carskiego, jednakże jej władzy wykonawczej, Komitetowi Giełdowemu, przysługiwało prawo bezpośredniego uzgadniania spornych spraw z ministerstwem finansów w Petersburgu.

W tym okresie zaszły istotne przemiany w życiu gospodarczym Królestwa Kongresowego, zwiększające rolę giełdy warszawskiej. Do 1894 roku przedmiotem handlu giełdowego były przede wszystkim weksle oraz papiery przynoszące stały dochód, po tej dacie zaś rozwinął się znacznie handel akcjami, mający charakter spekulacyjny. Na giełdzie warszawskiej powstała tzw. kulisa, zajmująca się prawie wyłącznie akcjami. Oprócz maklerów przysięgłych pośrednictwem, zwłaszcza w spekulacji akcjami, trudnili się liczni agenci pokątni, którym od roku 1900 zakazano wstępu na giełdę w godzinach urzędowych.

Z chwilą wybuchu I wojny światowej urzędowa giełda warszawska została zamknięta, a jej działalność reaktywowano z dniem 1.01.1921 r. już w Polsce niepodległej. Została ona poddana ścisłemu nadzorowi ministra skarbu. W statucie określony został zakres przedmiotowy obrotów i notowań giełdowych, ograniczony do papierów wartościowych, dewiz i pieniędzy zagranicznych oraz kruszców szlachetnych, dopuszczonych do obrotu przez organ wykonawczy giełdy - Radę Giełdową. W rzeczywistości podstawowe znaczenie miał handel dewizami i pieniędzmi zagranicznymi, stanowiący ponad 80% obrotów giełdy pieniężnej w Warszawie.

W handlu giełdowym papierami wartościowymi przeważały natomiast zdecydowanie walory przynoszące stały dochód. Na giełdzie warszawskiej przeprowadzane były oficjalnie jedynie transakcje natychmiastowe.

W  okresie  międzywojennym  giełdy w Polsce działały na podstawie rozporządzenia Prezydenta o organizacji giełd. Warunki działalności maklerów giełdowych regulowało rozporządzenie Ministra Skarbu oraz Przemysłu i Handlu z dnia 25. sierpnia 1921 r13. Autorzy rozporządzenia starali się utrzymać dawne tradycje giełdy stołecznej, w formie nieco zmodernizowanej, wychodząc z założenia, że urząd maklera należy się podupadłym kupcom.

Kandydat na maklera musiał spełnić kryteria niekaralności oraz odpowiednich kwalifikacji - obowiązywała znajomość języka polskiego w słowie i piśmie, natomiast makler, który w okresie pełnienia przez siebie obowiązków uległ karno-sądowemu zasądzeniu, podlegał natychmiastowemu zwolnieniu z urzędu. Ponadto istniały granice wieku - nie mniej niż 35 i nie więcej niż 70 lat. Maklerów mianowała Rada giełdowa i przedkładała Komisarzowi do zatwierdzenia.

Kandydaci powinni zgłosić się do złożenia egzaminu z wymaganych od nich wiadomości przed komisją egzaminacyjną złożoną z trzech członków Rady giełdowej, starszego maklera i sekretarza Giełdy, pod przewodnictwem Komisarza giełdowego. O dostateczności wykazanych wiadomości rozstrzygała komisja większością głosów, a w razie równości głosów rozstrzygał Komisarz giełdowy natychmiast, lub zarządzał powtórny egzamin kandydata w terminie 28-dniowym. Instalację maklera przeprowadzała Rada giełdowa wraz z Komisarzem giełdowym.

Zużytkowane księgi maklerskie składali maklerzy w archiwum giełdy. Wysokość kurtażu ustalała samoistnie Rada giełdowa i obowiązana była jedynie swoje postanowienia podać do wiadomości Ministra Skarbu. Władze rządowe, które korzystały z usług maklera nie płaciły kurtażu. Rozporządzenie przewidywało możliwość tworzenia korporacji maklerów oraz określało prawa i obowiązki przełożonego tej korporacji, starszego maklera, któremu zastrzeżono głos doradczy w ogólnych zgromadzeniach członków giełdy i posiedzeniach Rady Giełdowej.

Rok 1929 przyniósł najgroźniejszy i największy kryzys ekonomiczny w dotychczasowej historii systemu kapitalistycznego. W Stanach Zjednoczonych już latem i wczesną jesienią dawał się dostrzec stopniowy spadek kursów papierów wartościowych, ale nie pociągnął on za sobą poważniejszych następstw. Jednakże we wtorek 29 października nastąpił gigantyczny krach na giełdzie nowojorskiej, który pociągnął za sobą panikę na innych giełdach i zapoczątkował okres wielkiego kryzysu. Obejmował on w skali międzynarodowej lata 1929-1933 osiągając apogeum w roku 1932. Jednak w Polsce, podobnie jak w innych krajach o strukturze bardziej zacofanej (rolniczo-przemysłowej), kryzys trwał aż do 1935 r. Obejmował przemysł, rolnictwo, finanse i handel.

Autorzy stwierdzają, że ciężki stan gospodarczy kraju odbił się ujemnie na stanie rynku pieniężnego, znajdując tam swe wierne odbicie. Trudne zaś położenie na rynku pieniężnym odbiło się bardzo dotkliwie na rynku giełdowym. Nastąpiło znaczne zmniejszenie obrotów oraz obniżenie się kursów poszczególnych papierów wartościowych. W rozgoryczeniu usiłowano niejednokrotnie błędnie szukać winy w samej organizacji giełdy. Charakteryzując stan rynku giełdowego jako niepomyślny, autorzy sprawozdania zaznaczają jednak, że ciężkie przesilenie, jakie dotknęło kilka giełd europejskich i giełdę w Nowym Jorku, ominęło giełdy krajowe, które nie odczuły wstrząsu giełdowego.

Tym niemniej na rynku papierów dywidendowych trwało systematyczne zamieranie obrotów przy stałej deprecjacji kursów, będące przyczyną apatycznego usposobienia giełdy i braku wiary jej uczestników w poprawę stanu rzeczy w najbliższym czasie. Uważając, że koniunktura giełdowa nie zapowiada poprawy w roku 1930, Rada Giełdowa wystąpiła do Ministra Skarbu z prośbą o utrzymanie zniżonej w latach 1928 i 1929 stawki stemplowej od transakcji akcjami w wysokości 0,1%.

Mimo wszystko autorzy sprawozdania, opierając się na zasadzie powtarzania okresów dobrej i złej koniunktury przypuszczają, że 'trwające w tej dziedzinie już tak długo warunki niepomyślne ustąpią wreszcie miejsca koniunkturze lepszej'.

W roku 1929 czynnych było 23 maklerów przysięgłych. Liczba ta wobec systematycznego kurczenia się obrotów giełdowych od dłuższego czasu nie odpowiadała potrzebom Giełdy, natomiast odbijała się w sposób ujemny na zarobkach maklerów. Mając na względzie niemożność zarobkowania maklerów na żadnym innym polu oraz konieczność zabezpieczenia im pewnego poziomu materialnego jako ludziom zaufania publicznego, Rada Giełdowa po dłuższym badaniu tej sprawy doszła do wniosku, że jedynie zmniejszona liczba maklerów dałaby rozwiązanie problemu. Ze względu na dożywotni charakter stanowiska maklera mogło to nastąpić jedynie drogą dobrowolnych rezygnacji.

Rok 1930 pod względem gospodarczym był dalszym pogłębieniem kryzysu ekonomicznego. Nadzieje, iż rok ten będzie punktem zwrotnym do stopniowej poprawy stosunków, nie ziściły się. Ogólna suma obrotów na Giełdzie Warszawskiej była nawet większa od sumy roku poprzedniego, lecz znaczna część tej przewyżki przypada na obroty walutami. Pewna jej część przypadła też na obroty papierami procentowymi. Na rynku papierów dywidendowych obroty uległy znacznej redukcji, która dochodziła do około 27% w porównaniu z rokiem poprzednim. Zniżce uległy również kursy wszystkich niemal akcji. Utrzymano zniżoną stawkę stemplową od transakcji akcjami w wysokości 0,1%.

Jak widać, nawet dość powierzchowna analiza sprawozdań giełdy warszawskiej z początkowego okresu wielkiego kryzysu pozwala dostrzec wyraźną jej reakcję na całokształt procesów gospodarczych o skali zarówno krajowej, jak i ogólnoświatowej. Wpływają one bezpośrednio na działalność giełdy jako całości, a pośrednio również na losy poszczególnych ludzi z nią związanych.

W 1938 roku na warszawskiej giełdzie notowano sto trzydzieści  papierów  wartościowych: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda w Warszawie została zamknięta. Wprawdzie po roku 1945 podjęto próby reaktywowania działalności giełd w Polsce, jednak ich istnienie było nie do pogodzenia z narzuconym systemem gospodarki centralnie planowanej.

We wrześniu 1989 roku nowy, niekomunistyczny rząd rozpoczął program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym motorem zmian strukturalnych była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego. W przeciwieństwie do doświadczeń innych krajów, gdzie prywatyzacja prowadzona była w ramach istniejącej już struktury instytucji finansowych, w Polsce - równocześnie z prywatyzacją - konieczne było stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego.

Pięćdziesięcioletnia przerwa w funkcjonowaniu polskiego rynku kapitałowego stworzyła sytuację pustki prawno - instytucjonalnej. Oznaczało to w praktyce brak doświadczeń i wiedzy fachowej, ale również ogromne możliwości rozwoju. Rozważając kilka alternatywnych rozwiązań, zdecydowano się na bezpośrednie nawiązanie do wzorców zagranicznych rynków kapitałowych, a więc przeniesienie nowoczesnych rozwiązań regulacji prawnych i organizacyjnych. Obserwowana standaryzacja i globalizacja rynków kapitałowych na świecie nie stwarzała większych szans oryginalnym modelom krajowym. Zaletą takiego wyboru było zdecydowane przyspieszenie procesu i przyjęcie od razu rozwiązań docelowych.

Opracowanie szczegółowych procedur nowoczesnego obrotu giełdowego w okresie zaledwie kilku miesięcy było możliwe dzięki pomocy merytorycznej i finansowej Francji, a konkretnie Spółki Giełd Francuskich (Société de Bourses Françaises) i Centralnego Depozytu SICOVAM. Niezmiernie ważnym elementem powstającego rynku kapitałowego była regulacja prawna, którą należało opracować od początku.

Pierwsza wersja projektu ustawy regulującej publiczny obrót papierami wartościowymi została opracowana w lipcu 1990 roku. W dniu 22 marca 1991 roku Sejm uchwalił ustawę Prawo o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi i Funduszach Powierniczych.

Powstały w ten sposób podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego: domów maklerskich, giełdy, funduszy powierniczych, jak również Komisji Papierów Wartościowych jako organu administracji rządowej, kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. Ustawa  ta  określa  że  giełda  powinna  zapewniać:
• koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego w celu kształtowania powszechnego kursu,
• bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń,
• upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego.

W niecały miesiąc po uchwaleniu przez Sejm Prawa o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi i Funduszach Powierniczych, dnia 12 kwietnia 1991 roku, Minister Przekształceń Własnościowych i Minister Finansów reprezentujący Skarb Państwa podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Cztery dni później, 16 kwietnia odbyła się pierwsza sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Wpłynęło wówczas 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdy wyniósł 1990 zł.

Uznanie zastosowanych w Polsce rozwiązań znalazło swój wyraz w przyjęciu w grudniu 1991 roku Giełdy Papierów Wartościowych w poczet członków korespondentów Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FIBV). W październiku 1994 r. polska giełda została pełnym członkiem tej organizacji, grupującej wszystkie najważniejsze giełdy świata.

Zadaniem FIBV jest koordynacja współpracy między giełdami poszczególnych krajów, wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań, ujednolicanie standardów i poszerzanie zasięgu transakcji międzynarodowych. Od 1992 roku giełda warszawska jest również członkiem korespondentem Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE).

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Inwestycje » Historia rozwoju Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

Zaloguj się, aby zagłosować