Proces motywacyjny - potrzeby a motywy

Procesy motywacyjne (motywacja) są podstawą aktywności człowieka. Motywacja jest, więc rozumiana jako proces regulacji, który pełni funkcje sterowania czynnościami tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Charakteryzuje ją dwie właściwości: kierunek i natężenie.

Kierunek motywacji łączy się z celami, ku którym zmierza czynność, natomiast natężenie spisywane jest przez:
- siłę procesu motywacyjnego rozumianą jako większą lub mniejszą zdolność do wyłączenia konkurencyjnych motywów, a więc jest to stopień, w jakim dany motyw kontroluje zachowanie
- wielkość motywu – własność, od której zależy rozmiar wyniku, jaki jest niezbędny do zaspokojenia motywu (motywacja jest tym większa, im więcej potrzeba, aby ją zaspokoić)
- intensywność – własność, od której zależy mobilizacja organizmy, związana z realizacją danego motywu, i od której uzależniana jest ilość energii, jaką trzeba zużyć do osiągnięcia danego celu (wyniku) i wiążące się z tym podniecenie (im motywacja jest większa, tym silniejsza i bardziej intensywna)

Oddziaływanie na ludzką motywację jest jednak, z powodu aktywności człowieka jako podmiotu działania, ograniczone. Człowiek ma, bowiem zdolność do samoregulacji, co wyraża się w:
- aktywnym poszukiwaniu informacji
- samonagradzaniu lub karaniu (porównywanie się z innymi jako źródło motywacji)
- samodzielnym układaniu programów działania i dostosowywania warunków do ich realizacji (sam sobie stawia wymagania)

Powstaje w związku z tym pytanie, jak skutecznie oddziaływać na człowieka, jak kierunkować jego działania?

Do wszystkich form zachowań, dzięki którym jednostka lub grupa usiłuje osiągnąć swój cel (cele), stosuje się pojęcie zachowania motywowanego. Aby natomiast wytłumaczyć fakt, że zachowanie motywowane jest trwale skierowane ku jakiemuś celowi, trzeba wyprowadzić je z pewnego, podtrzymującego takie dążenie stanu organizmu. Dla określenia tego stanu używa się właśnie określenia motyw. Psychologowie społeczni używają tego określenia wtedy, gdy łączy pewien stan mobilizacji energii i cel, ku któremu energia ta jest skierowana. W podobnym znaczeniu, jak podają psychologowie społeczni, pojęcie motywu używane było przez klasyków socjologii humanistycznej, a zwłaszcza Maxa Webera.

Interpretację motywu przeprowadzał on w kontekście działań społecznych. Każda jednostka jest, według M. Webera, wykonawcą sensownych działań. Przez 'sens działania' rozumiał subiektywne intencje ludzi działających. Tak pojęty sens stanowić miał podstawę tworzenia się motywów. 'Motywem – pisał Max Weber – nazywamy pewien związek sensowny działania z rzeczywistością, który samemu działającemu lub obserwatorowi przedstawia się jako ‘sensowny’ powód danego zachowania'. Dzięki pojęciu motywu można wyjaśnić zachowania ludzi, czyli podporządkować czynności zamiarom działającego i celom, do których on dąży.

Z przedstawionym rozumieniem pojęcia motywu wiążą się pytania: na czym ludziom zależy? I do jakich celów dążą? Z własnej obserwacji wiemy, że lista spraw, które absorbują ludzi, na których ludziom zależy, jest dosyć długa. Można ją jednak, w ślad za naukowcami, w pewien sposób uporządkować. Prób takich uporządkowań było wiele.

Jedną z najbardziej znanych jest klasyfikacja potrzeb dokonana przez psychologa amerykańskiego A. Maslowa. Przedstawił on motywy działania pracownika jako pochodną następujących potrzeb:
1) potrzeby fizjologiczne, które obejmują potrzeby zaspokajania głodu, pragnienia, snu, powietrza, odpowiedniej temperatury otoczenia, potrzeby seksualne itp.
2) potrzeby bezpieczeństwa – potrzeby pewności, opieki, wolności od lęku, chaosu, potrzeba porządku, pracy, utrzymania życia, zdrowia, posiadania pracy, stałości pracy na zajmowanym stanowisku
3) potrzeba przynależności – życzliwych stosunków z ludźmi, towarzystwa, współpracy, należenia do grup, potrzeba miłości
4) potrzeba uznania społecznego – uzyskania nagród, potrzeba szacunku, prestiżu, osiągnięć, oceny wkładu pracy, potrzeby sprawiedliwego wynagrodzenia, pochwały, awansu, przydziału odpowiedniej pracy
5) potrzeba samorealizacji – wykonywania rzeczy, które się ceni i chce się wykonać, rozwoju własnej osobowości, pragnienie samourzeczywistnienia, tzn. tendencja do zrealizowania swych możliwości
6) potrzeby wiedzy i rozumienia rzeczywistości
7) potrzeby estetyczne

Dwie ostatnie potrzeby łączą się ściśle z potrzebą samorealizacji. U ludzi samorealizujących się statystycznie częściej niż u osób przeciętnych występują takie cechy osobowości, jak spontaniczność, autonomia, nierutyniarski sposób oceniania, koncentracja na problemie, potrzeba pewnego odosobnienia, doświadczenia mistyczne (szczytowe), niezłośliwe poczucie humoru, zdolności twórcze.

Przedstawiona kolejność potrzeb oznacza, że dopóki nie zostaną zaspokojone w dostatecznym stopniu potrzeby pierwszej kolejności, następne nie będą mogły wywierać większego wpływu na zachowania ludzi. Cechą charakterystyczną potrzeb tzw. ochronnych jest reakcja typu napięcie – ulga, natomiast potrzebom wzrostu towarzyszy cykl spirali, polegający na każdorazowym ustalaniu równowagi.

Potrzeby wzrostu nie ulegają redukcji po ich zaspokojeniu, lecz przeciwnie, ich prowadzi do zwiększonych wymagań. Działanie potrzeb można, więc przedstawić w postaci hierarchicznego schematu.

Z koncepcji A. Maslowa wynika nie tylko hierarchiczność potrzeb, ale także ich koncentryczny charakter. Oznacza to, że przy pomocy jednego typu zachowań zaspokajać można kilka potrzeb równocześnie. Wynika z niej także, że człowiek ma wiele różnych potrzeb. Jego zadowolenie i chęć do pracy będą, więc zależały od ich zaspokojenia. Z twierdzeniami A. Maslowa, dotyczącymi zaspokajania potrzeb niższych i pojawiania się potrzeb wyższych, polemizowali naukowcy wielu krajów udowadniając, że nawet człowiek zagłodzony może preferować, np. potrzeby typu społecznego.

X. Gliszczyńska zarzuca tej koncepcji podmiotowe rozumienie potrzeb pracowników oraz błędność założenia, że aby zwiększyć wydajność pracy trzeba najpierw zaspokoić potrzeby. Faktycznie, zależność ta ma kierunek odwrotny. Działanie nie jest skutkiem zaspokojenia potrzeb, lecz następstwem odczuwania potrzeb nie zaspokojonych. Brak stanowi, więc bodziec do działania.

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Zarządzanie zasobami ludzkimi » Proces motywacyjny - potrzeby a motywy

Zaloguj się, aby zagłosować