Rachunkowość zarządcza - definicja i geneza (historia)

Rachunkowość zarządcza dostarcza niezbędnych informacji o procesach gospodarczych. Służy dla potrzeb zarządzania oraz korzysta z danych gromadzonych przez rachunkowość formalną.

Rachunkowość zarządcza łączy rachunkowość z zarządzaniem i stąd jej nazwa. System rachunkowości zarządczej dostarcza informacji, które ułatwiają podejmowanie decyzji strategicznych, taktycznych i operacyjnych oraz planowanie i sterowanie poprzez wyspecjalizowane techniki i procedury, jak np. budżety, wzorce, odpowiednio dobrane modele rachunku kosztów i przychodów, analizę zachowanie się kosztów i informowania o dokonaniach.

Rachunkowość zarządcza jest integralną częścią procesu zarządzania. Definicja rachunkowości zarządczej opublikowana przez Międzynarodową Federację Rachunkowców (IFAC) jest następująca: jest to "... proces identyfikacji, pomiaru, analizy, przygotowania i prezentowania informacji wykorzystywanych przez kierownictwo do planowania, oceny i kontroli w ramach organizacji oraz do zapewnienia systemu rozliczeń".

Rachunkowość zarządcza stosuje metody, procedury i techniki, które mają za zadanie ułatwić zarządzającym i wykonawcom, podejmowanie lepszych decyzji.

Informacje rachunkowości zarządczej wykorzystywane są przez kierownictwo przedsiębiorstwa do podejmowania decyzji dotyczących poziomu i zróżnicowania cen, marketingu, promocji, wyboru instrumentów finansowych wyboru, kierunków inwestowania, a w krótkim okresie szczególnie – informacji dotyczących rozmiarów, struktury i kierunków sprzedaży, wielkości i struktury produkcji.
Informacje generowane przez system rachunkowości zarządczej służą również do sterowania organizacją jako całością oraz do kontroli efektywności i skuteczności działania jej wyodrębnionych części.

Rachunkowość zarządcza jest zorientowana głównie na efektywną działalność przedsiębiorstwa w przyszłości. Informacje historyczne interesują ją tylko wtedy, kiedy mogą mieć znaczenie, przy podejmowaniu decyzji dotyczących przyszłości. Z tego też względu nie jest tak ważna dokładność, szczegółowość informacji "za wszelką cenę", natomiast bardziej liczy się szybkość ich uzyskania i istotność w podejmowaniu decyzji.

W rachunkowości zarządczej stosuje się różne metody wyceny oraz wprowadza nowe kryteria klasyfikacji kosztów własnych przedsiębiorstwa. Przeważa pogląd, że rachunkowość zarządcza rozwinęła się na bazie rachunku kosztów i rachunków operacyjnych.

Rozwój rachunkowości zarządczej możemy podzielić na pięć faz:

I. Pierwsza faza obejmowała badania kosztów jednostkowych i zachowanie się kosztów pośrednich. Następnie opracowano system rachunku kosztów standardowych jako narzędzie sterowania. Służył on informacjami o odchyleniach do oceny, koordynacji i kontroli efektywności działań w sferze produkcyjnej, z kontrolą wydajności pracy i motywowaniem robotników włącznie. Było to zarządzanie przez wyjątki.

W odniesieniu do produktów niestandardowych decyzje cenowe były oparte na kosztach. Z badań wynika, że wielki kryzys przetrwały łatwiej firmy o najniższych kosztach jednostkowych.

II. W latach dwudziestych, akcent został, położony na podmiotowy rachunek kosztów i przychodów. W drugiej fazie rozwoju rachunkowości zarządczej wprowadzono elastyczne budżety kosztów i analizę odchyleń. W pionowo zintegrowanych organizacjach do ceny i motywowania kierowników zastosowano stopę zwrotu zainwestowanego kapitału, która jednocześnie stanowiła podstawę ustalenia ogólnej strategii firmy.

W polityce cen korzystano z tzw. cen docelowych zapewniających, normalną stopę zwrotu zaangażowanych zasobów trwałych i obrotowych. Ceny te służyły polityce cen i kształtowaniu kosztów w długim okresie. Duże zdecentralizowane korporacje stosowały także ceny transferowe zrelacjonowane do cen rynkowych, co również ułatwiło ocenę dokonań zdecentralizowanych podmiotów. Miało to miejsce jeszcze przed I wojną światową.

Rachunkowość zarządcza ułatwia więc scentralizowane sterowanie zdecentralizowaną odpowiedzialnością. Był to początek generowania informacji do zarządzania "przez cele".

III. Trzecia faza rozwoju rachunkowości zarządczej wiąże się ze znacznym wzbogaceniem metod i technik istotnych do podejmowania decyzji. Rozwinięto rachunek kosztów zmiennych. Szerokie zastosowanie w przygotowaniu informacji do podejmowania decyzji krótkoterminowych i specjalnych znalazła analizę progu rentowności i progu płynności.

Do oceny opłacalności projektów inwestycyjnych zastosowano zdyskontowany dopływ środków pieniężnych wykorzystując zarówno wartość bieżącą netto (NPV) jak i wewnętrzną stopę zwrotu (IRR). Na lata pięćdziesiąte przypada również znaczne rozszerzenie wykorzystania badań operacyjnych w rachunkowości zarządczej.
Jest to początek pojmowania rachunkowości zarządczej jako systemu informacyjnego.

W latach sześćdziesiątych zostało wprowadzone elektroniczne przetwarzanie danych, co ułatwiło zastosowanie technik symulacyjnych do planowania, budżetowania oraz analizy kosztów i wyników, a także wykorzystania w większym zakresie technik analitycznych. Zostają zastosowane wielostopniowe i wielosegmentowe rachunki przychodów i kosztów, polegające na "drabinkowym" grupowaniu wertykalnie i horyzontalnie wyniku finansowego.

IV. Faza czwarta rozwoju rachunkowości zarządczej zmierza do internalizacji kosztów i korzyści związanych z naturalnym środowiskiem i z rachunkiem zasobów prac, charakteryzuje się tendencjami do integracji w ramach systemu informacyjnego. Sporo miejsca poświęca się modyfikacji metod i technik rachunkowości zarządczej ze względu na znaczną inflację.

V. Piąta faza rozwoju rachunkowości zarządczej sięga lat osiemdziesiątych. Cechuje ją wyraźne przesunięcie akcentu na dostosowanie firmy do coraz bardziej wymagającego i konkurencyjnego rynku oraz na informacyjne wspomaganie zarządzanie strategicznego. Orientacja "na sprzedaż", na zadowolenie klienta przejawia się w dążeniu do ustawicznego doskonalenia.

W wielu powiązanych ze sobą dziedzinach jak: czynnik czasu, wysoka jakość, redukcja kosztów, terminowe dostawy, szybkie wprowadzenie nowego produktu itp. Ponadto traktuje się każde działanie jako ogniwo dodające wartość w całym łańcuchu wartości: od badań i rozwoju i projektowania produktu poprzez produkcję, marketing, dystrybucję, do obsługi klienta. Ten łańcuch wkładu do wartości może być rozciągnięty na dostawców i klientów.

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Rachunkowość zarządcza » Rachunkowość zarządcza - definicja i geneza (historia)

Zaloguj się, aby zagłosować