Wymiana a zasoby - model Heckschera-Ohlina

Rozważano wymianę między krajami, dla której bodźcem były międzynarodowe różnice w relatywnej wydajności pracowników w warunkach wytwarzania różnych produktów. Praca nie stanowiła już jedynego czynnika produkcji stosowanego w procesie wytwarzania. Wprowadzone zostały specyficzne, chociaż niemobilne, czynniki produkcji; rozważano także dystrybucyjne skutki zmian w zakresie czynników specyficznych i w zakresie cen.

Przedstawiona teoria Heckschera-Ohlina idzie o krok dalej; rozpatruje się tu strukturę produkcji i wymiany w tej postaci, w jakiej ujawnia się ona, kiedy kraje nie są jednakowo wyposażone w czynniki produkcji, takie jak praca, kapitał i ziemia. Główna myśl sprowadza się do tego, że kraje mają tendencję do eksportowania dóbr, do wytwarzania których potrzebne są w dużej ilości takie czynniki produkcji, w które te kraje są wyposażone obficie. Wymiana ma duży wpływ na wielkość relatywnych przychodów z zasobów i może doprowadzić do wyrównywania się cen czynników produkcji pomiędzy krajami. Właśnie te kwestie teoretyczne i odnoszące się do nich badania empiryczne są przedstawione w niniejszym rozdziale.

Rozważania rozpoczynają się od modelu gospodarki z dwoma dobrami. Do wytwarzania każdego z nich używa się dwu czynników produkcji, zgodnie z funkcją produkcji o stałych współczynnikach. Przyjęcie stałych współczynników funkcji produkcji sprzyja jednoznacznej klasyfikacji dóbr według 'chłonności czynników". Zastosowanie tego modelu daje możliwość sformułowania dwu ważnych wniosków. Pierwszy znany jest pod nazwą 'efektu Rybczyńskiego": zwiększenie relatywnej podaży jednego czynnika produkcji, przy stałych relatywnych cenach dóbr, prowadzi do ukierunkowanej ekspansji możliwości produkcyjnych, faworyzującej relatywną podaż tego dobra, przy wytwarzaniu którego czynnik ten jest stosowany w sposób intensywny.

Drugi ważny wniosek znany jest pod nazwą efektu Stolpera-Samuelsona: zwiększanie relatywnej ceny dobra, przy stałej podaży czynników produkcji, powiększa dochody z czynnika produkcji intensywnie stosowanego przy wytworzeniu tego dobra w skali większej niż wzrost cen, obniżając równocześnie dochody z drugiego czynnika produkcji. Te wnioski mają ważne konsekwencje dla podziału dochodu między różne grupy podmiotów działających w gospodarce.

Główna myśl teorii Heckschera-Ohlina sprowadza się do tego, że kraje wykazują tendencję do eksportowania tych dóbr, których wytwarzanie wymaga dużego wkładu takich czynników produkcji, w jakie kraje te są wyposażone stosunkowo dobrze. Można to udowodnić przez wykazanie, że kraj relatywnie obficie wyposażony w jakiś czynnik produkcji będzie wytwarzał dane dobro taniej niż inne kraje. Wymiana międzynarodowa prowadzi do zbieżności cen towarów. W ten sposób teoria Stolpe-ra-Samuelsona dowodzi, że właściciele tych czynników produkcji, które występują obficie, zyskują na wymianie, natomiast właściciele czynników produkcji, które w kraju występują rzadko, tracą.

Rozbudową tych wniosków jest ważne twierdzenie dotyczące wyrównywania się cen czynników produkcji, głoszące, że wymiana towarów (i wyrównywanie się ich cen) prowadzi do wyrównywania dochodów z czynników produkcji pomiędzy krajami.

Niektóre z tych punktów należy przedstawić głębiej. Przypomnijmy, że ważnym tematem tego rozdziału jest struktura wymiany pomiędzy krajami, które różnią się pod względem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji. Teoria Heckschera-Ohlina albo proporcji czynników produkcji opiera się na założeniu występowania dwu krajów, z których każdy może wytwarzać dwa dobra stosując tę samą technologię i używając dwu rodzajów nakładów w procesie produkcyjnym. Ten układ, obejmujący dwa dobra i dwa czynniki produkcji, jest najprostszym sposobem przedstawienia pewnych ważnych myśli.

Jeśli nakładami w procesie wytwórczym są ziemia i praca, to teoria ta wskazuje, że gospodarka charakteryzująca się wysokim stosunkiem ziemi do pracy będzie relatywnie lepiej przygotowana do produkcji dobra, które wymaga relatywnie bardziej intensywnego nakładu ziemi (jak np. wytwarzanie żywności), niż gospodarka kraju o relatywnie małym wyposażeniu w ziemię w stosunku do wyposażenia w pracę.

Ceny czynników produkcji, płace pracowników oraz renta wypłacana za użytkowanie ziemi ulegają zmianie wraz ze zmianą cen dóbr. Wnioskiem z teorii Stoplera-Samuelsona jest stwierdzenie, że zmiany relatywnych cen dóbr (towarów) mają więcej niż proporcjonalny wpływ na ceny czynników produkcji. Jeśli np. wzrosną ceny dóbr przemysłowych, to płace pracowników (produkcja dóbr przemysłowych jest pracochłonna) wzrosną więcej niż proporcjonalnie w stosunku do cen wyrobów przemysłowych.

Jest to ważny wniosek: należy być pewnym, że rozumie się, w jaki sposób zmieniają się płace w każdym sektorze oraz jak kształtują się relacje wzrostu lub spadku cen czynników produkcji w porównaniu do wzrostu lub spadku cen dóbr, które ostatecznie będą konsumowane przez pracowników, właścicieli ziemi i właścicieli kapitału.

Rozważmy skutki decyzji dwu krajów o podjęciu wzajemnej wymiany. Przypuśćmy, że jedyna istniejąca między nimi różnica sprowadza się do tego, iż kraj ma wyższy stosunek pracy do ziemi niż zagranica. Kraj zatem może być uznany za obfity w pracę, a zagranica za obfitą w ziemię. Oba wytwarzają produkt wymagający dużego nakładu pracy (pracochłonny), tj. płótno, oraz produkt wymagający dużego nakładu ziemi (ziemiochłonny), tj. żywność.

Przed zaistnieniem wymiany między tymi krajami żywność była relatywnie tańsza za granicą, gdzie jest obfitość ziemi, płótno zaś było relatywnie tańsze w kraju. Kiedy dochodzi do wymiany, każdy kraj będzie eksportował to dobro, w produkcji którego posiada komparatywną przewagę. Ta przewaga komparatywna wynika z różnicy w relatywnym wyposażeniu w czynniki produkcji, bardziej faworyzującym wytwarzanie jednych dóbr niż innych. To jest właśnie główne zagadnienie teorii proporcji czynników produkcji.

Następnie można zadać tego samego rodzaju pytanie w odniesieniu do wpływu wymiany na podział dochodów w sytuacji, kiedy świat rzeczywisty wygląda tak, jak w modelu wymiany Heckschera—Ohlina. (Przypomnijmy tutaj, że stawiano podobne pytania w odniesieniu do modelu ricardiańskiego i modelu specyficznych czynników produkcji). Analogicznie do wniosków wynikających z modelu czynników specyficznych należy przyjąć, że właściciele czynników produkcji, w które kraj jest zasobny, odniosą korzyści z wymiany, podczas gdy właściciele czynników produkcji, w które kraj jest relatywnie mało zasobny, stracą na wymianie.

W przedstawionym powyżej przykładzie właściciele ziemi w kraju poniosą straty, a pracownicy odniosą korzyści, ponieważ produkcja przeniesie się do sektora wytwarzającego płótno, które jest produktem wymagającym więcej czynnika pracy (bardziej pracochłonnym). Za granicą pogorszy się sytuacja pracowników, a właściciele ziemi będą się mieli lepiej, ponieważ produkcja przeniesie się do sektora wytwarzającego żywność, która jest produktem wymagającym więcej czynnika ziemi (bardziej ziemiochłonnym).
Inny interesujący rezultat wprowadzenia wymiany polega na tym, że kiedy następuje zbieżność relatywnych cen pomiędzy krajami, to w ślad za tym pojawia się także tendencja do zbieżności relatywnych cen czynników produkcji. Problem ten wiąże się z bardziej abstrakcyjną koncepcją odnoszącą się do tego, co się dzieje, kiedy dwa kraje dokonują wymiany: ponieważ wymiana pojawia się dlatego, że kraje różnią się pod względem wyposażenia w czynniki produkcji, to wymiana towarowa jest w rzeczywistości formą wymiany czynników produkcji.

Ponieważ czynniki produkcji nie mogą się przenosić poprzez granice krajów, to dobra, które są przemieszczane przez granice, tworzą alternatywną drogę wymiany czynników. Teoria przewiduje, że wymiana dóbr prowadzi do wyrównywania ich cen pomiędzy krajami, a stąd też do wyrównywania cen czynników produkcji.

W rzeczywistości wyrównywanie się cen czynników produkcji nie występuje. Wynika z tego, że model ten jest nieudany albo co najmniej że pewne jego założenia są niezgodne z tym, co obserwujemy w otaczającym nas świecie. Założenia modelu nie odpowiadające prawdzie sprowadzają się do tego, że: 1) oba kraje produkują te same dobra, 2) stosują tę samą technologię, 3) wymiana wyrównuje relatywne ceny dóbr pomiędzy rynkami.

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że model Heckschera-Ohlina zawiera przewidywania i sądy odnoszące się do rzeczywistej gospodarki światowej, które nie są potwierdzone przez badania empiryczne. Rezultaty badań empirycznych dotyczących teorii Heckschera-Ohlina, począwszy od paradoksu Leontiefa aż do badań współczesnych, nie potwierdzają przewidywań co do wyposażenia w zasoby jako przyczyny kształtowania się określonej struktury handlu. To spostrzeżenie skłoniło wielu ekonomistów do szukania takich motywacji dla wymiany, które nie są oparte wyłącznie na różnicach miedzy krajami.

Podczas gdy teoria proporcji czynników produkcji zakłada, że wymiana pomiędzy krajami wynika z różnic w relatywnym wyposażeniu w czynniki produkcji, w rzeczywistości obserwuje się, że wynika ona z różnic w technologii wytwarzania. To prowadzi nas z powrotem do głównego punktu modelu ricardiańskiego. A zatem prosty model ricardiański dostarcza pożytecznych informacji na temat struktury wymiany, natomiast formuła Heckschera-Ohlina ujmuje jej konsekwencje dla sfery podziału.

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Międzynarodowe stosunki gospodarcze » Wymiana a zasoby - model Heckschera-Ohlina

Zaloguj się, aby zagłosować