Lobbing w Polsce - definicja i sfery zainteresowania

Zasadniczą cechą systemu demokratycznego jest możliwość wywierania wpływu przez obywateli na ośrodki decyzyjne w państwie. Niewątpliwie niezbędnym warunkiem istnienia takiego systemu jest zdolność komunikacji społeczeństwa z władzą. W procesie tym kluczową rolę odgrywają partie polityczne , grupy interesów, środki masowego przekazu.

O ile działalność partii politycznych wynika z gwarancji prawnych  i zdążyła się trwale wpisać w krajobraz polskiej sceny politycznej, o tyle funkcjonowanie grup nacisku ma charakter niesformalizowany i dopiero kształtuje się w warunkach gospodarki wolnorynkowej oraz pluralizmu politycznego. Grupy nacisku różnią się od partii politycznych tym, iż próbują wpływać jedynie na władzę nie chcą wchodzić w jej skład.

Termin "lobbing" wywodzi się od angielskiego słowa "lobby" oznaczającego hall, korytarz, pasaż. Możemy je definiować jako "przedpokoje władzy", "dyplomację kuluarową". Nie istnieje jedna, uniwersalna definicja lobbingu. Z uwagi na wielowymiarowy charakter związany z tym rodzajem zorganizowanej działalności trudno o precyzyjne uchwycenie specyfiki lobbingu. Współczesne znaczenie tego pojęcia jest coraz szersze, co znajduje odzwierciedlenie w wielości definicji związanych z rzecznictwem interesów. Różne środowiska zajmujące się tym problemem od strony teoretycznej i praktycznej w próbie określenia tego zjawiska akcentują różne jego wymiary.

Środowiska związane z biznesem określają lobbing jako kontaktowanie się i przekonywanie członków ciał ustawodawczych i urzędników państwowych do określonych rozwiązań prawnych i administracyjnych. W tym znaczeniu działanie grup interesu traktowane jest jako jedno z narzędzi promocji biznesowej, podobnie jak marketing i public relations.

Według polskich praktyków jest to zdolność przekonania decydenta do zrobienia czegoś, czego nie zrobiłby bez perswazji lobbysty, lub też do zaniechania czegoś, co normalnie by zrealizował.

Obecnie zjawisko lobbingu najbardziej kojarzy się z tradycją życia politycznego w USA, gdzie dla uprawomocnienia tego rodzaju działalności powołuje się na zapisy Konstytucji gwarantujące wolność słowa i prasy oraz prawo do 'spokojnego odbywania zebrań i wnoszenia do rządu petycji o naprawę krzywd.

We współczesnych systemach politycznych i gospodarczych, zwłaszcza w systemie gospodarki wolnorynkowej i demokracji parlamentarnej, działalność różnego rodzaju grup nacisku odgrywa coraz istotniejszą rolę. W dojrzałych gospodarkach kapitalistycznych repertuar technik perswazji społecznej jest stale wzbogacany o nowe, bardziej wyrafinowane narzędzia.

W Polsce z wielu względów dość trudno określić rozmiar i charakter lobbingu. Główną tego przyczyną jest fakt, iż problematyka grup nacisku stalą się przedmiotem badań środowisk naukowych dopiero w latach dziewięćdziesiątych, lecz nawet obecnie zdecydowanie należy stwierdzić, że działania praktyczne w tej dziedzinie znacznie wyprzedzają ustalenia teoretyczne.

Konstytucja PRL-u zakładała koncepcję przewodniej roli jednej partii politycznej - Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Ówczesny ustrój nie dopuszczał do ujawniania rzeczywistych sprzeczności interesów czego oczywistą konsekwencją był brak wypracowanych metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych związanych z odmiennością preferencji różnych grup społecznych.

Aparat władzy w PRL-u dążył do posiadania monopolu w sferze decyzji dotyczących rozdzielania różnych dóbr i niechętnie widziała powstawanie jakichkolwiek struktur, które mogłyby zagrozić jej pozycji. Równocześnie państwo było właścicielem całej gospodarki i choć w języku potocznym używano określeń w rodzaju lobby węglowe czy lobby hutnicze, to były to terminy o znaczeniu raczej umownym niż odzwierciedlającym współczesne znaczenie lobbingu.

Z uwagi na fakt, iż działalność lobbingowa w Polsce ma charakter formalny, jak i nieformalny, dość trudno wyczerpująco podać typologię grup zajmującym się rzecznictwem interesu. Podstawowym kryterium klasyfikacji podmiotów zajmujących się działalnością lobbingowa wydaje się być ich podział ze względu na aktywność:
- Działanie we własnym imieniu i interesie (np. organizacje biznesowe, związki zawodowe, ruchy społeczne, media i liderzy opinii publicznej, rząd i jego agendy)
- Zawodowe zajmowanie się świadczeniem usług lobbingowych (np. profesjonalne agencje lobbistyczne, niektóre agencje public relations, 'wolni strzelcy')

Działalność lobbistyczna stała się integralną częścią polskiego życia politycznego. Jednak z uwagi na jej wielowymiarowy charakter i brak normatywnych regulacji w tej kwestii wymyka się ona jednoznacznym ocenom i kwalifikacjom. Dominacja pozytywnych lub negatywnych aspektów lobbingu zależy od wielu czynników. Są one najczęściej konsekwencją specyficznych metod działalności grup nacisku, jak również pewnego towarzyszącego im kontekstu kulturowego i społecznego. Niejawność istnienia i brak określonych zasad rywalizacji pomiędzy grupami wpływu, rekompensował rozwój rozmaitych strategii, wypełniających luki w artykulacji swoich interesów.

Dla sposobów uprawiania rzecznictwa interesów w Polsce szczególnie istotne wydają się dwie z takich strategii:
1) Strategia oparta na osobistych lojalnościach, która odrzuca rutynowe procedury działania a wszelkie sprawy zostają załatwiane w sferze kontaktów prywatnych.
2) Strategia związana ze sferą interpretacji przepisów prawa, która polega na stosowaniu pewnych manipulacji, poprzez znajdywanie luk w prawie.

Już na pierwszy rzut oka widać, że niezbędną jest, kwestia regulacji działalności lobbingowej, szczególnie po aferach związanych z Lwem Rywinem i ustawą o biopaliwach. Potrzebę uporządkowania swojej działalności widzą też sami lobbyści – kilka dużych Firm z tej branży zamierza założyć stowarzyszenie, które przygotuje kodeks etyczny zawodu. Lobbystami dziś mienią się różnego rodzaju 'załatwiacze', którzy chwalą się, że znają premiera, ministra i w ogóle wszystkich oraz przekonują, że 'wszystko jest do załatwienia, tylko musi kosztować'.

Bardzo interesująca jest wypowiedź Pawła Piskorkiego z PO, który narzekał, że do skrytek poselskich w parlamencie codziennie trafiają sterty dokumentów przygotowywanych nie wiadomo przez kogo i na czyje zamówienie. To pierwszy poziom lobbingu, stosunkowo niegroźny, mający tworzyć dobrą atmosferę wokół przygotowywanego rozwiązania prawnego. Ma także bardziej skuteczną formę – wtedy materiałom informacyjnym towarzyszą zaproszenia na imprezy organizowane przez firmy lobbingowe. Każdy z posłów co dzień znajduje kilka takich zaproszeń, na ogół zapowiadających, że po wykładzie czy odczycie odbędzie się poczęstunek lub spotkanie przy lampce wina. W skrajnych przypadkach prelekcja trwa tylko kilkanaście minut i jest wyłącznie pretekstem do rozpoczęcia wielogodzinnego przyjęcia zakrapianego alkoholem – kontynuuje Piskorski.

Konkretne propozycje współpracy posłowie otrzymują wyłącznie podczas rozmów w cztery oczy. Inny poseł, tym razem z opozycji mówi, że łatwo mu rozpoznać, czego chce od niego lobbysta. Jeśli zaprasza go na kawę to idzie się spotkać i może oczekiwać, że w kulturalny sposób zaprezentuje mu swój punkt widzenia. Jeśli jednak słyszy, że ma zjeść zakrapiany alkoholem obiad, to odmawia, bo wie, że tu kończy się lobbing, a pojawia się propozycja korupcyjna.

Ten poseł, być może rezygnuje z takich spotkań i płynących z nich korzyści ale wielu naszych parlamentarzystów ma słabszą wolą i z miłą chęcią przesiadłoby się z 3 letniej Lancii na nówkę Mercedesa. Taki jest dzisiejszy świat – ciągła pogoń za pieniądzem i chęć podnoszenia standardów życia. Dlatego nie ma się co dziwić, że taki poseł Samoobrony, który jeszcze do niedawna jeździł na ciągniku marki Ursus 350, teraz chce jeździć najnowszym modelem samochodu będącego na topie i jest najłatwiejszym celem dla osoby, która jest specjalistą w uzyskiwaniu najkorzystniejszych dla siebie uregulowań prawnych. Propozycja korupcyjna nie musi wcale oznaczać koperty z pieniędzmi.

Często gratyfikacją za przychylność polityka czy wysokiego urzędnika są fundowane wyjazdy zagraniczne. Na przykład lobby producentów papierosów pod pretekstem zapoznania posłów z technikami uprawy tytoniu zapraszało ich na wycieczki do egzotycznych krajów. Lobby zwolenników biopaliw wysyłało z kolei urzędników na szkolenia do Francji. Zdarzają się też finansowane przez firmy wyjazdowe posiedzenia komisji sejmowych – takie jak na przykład spotkanie organizowane w 1999 roku dla Komisji Kultury i Środków Przekazu przez Cyfrę Plus w luksusowej restauracji Belvedere w warszawskich Łazienkach.

Z pewnością wiele z przedstawionych powyżej zagrożeń związanych z działalnością lobbingową można zminimalizować przez wprowadzenie prawnych regulacji w tej dziedzinie. Przykładami tego rodzaju unormowań są: ustawodawstwo antykorupcyjne, instytucja oświadczenia o stanie majątkowym, przepisy dotyczące dostępu do informacji w organach władzy publicznej i zasad kontaktowania się lobbystów z przedstawicielami władz, rejestr lobbystów, kodeks etyczny wprowadzający samoregulację środowiskową.

Ponadto istotna jest polityczna kultura społeczeństwa i instytucji państwowych. Jeśli obywatele wykazują znaczne tendencje przyzwalające na korupcję czy nepotyzm, jest bardzo prawdopodobne utrwalanie się zachowań patologicznych w tej sferze. Z kolei państwa, w których życie społeczne regulują klarowne prawa i funkcjonują wysokie etyczne standardy postępowania, mają większe szansę na marginalizację zagrożeń związanych z rzecznictwem interesów. Na plan pierwszy wysunąć się wówczas mogą oddziaływania lobbistyczne jako uzupełniające lub poszerzające procesy demokratycznego rządzenia państwem z uwzględnieniem racji różnych stron.

Ustawy, które najbardziej interesują lobbystów to ustawy o:
- grach losowych
- ochronie zdrowia przed szkodliwymi następstwami palenia tytoniu
- wychowaniu w trzeźwości
- radiofonii i telewizji
- zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
- akcyzie i podatku VAT
- biopaliwach
- lekach
- spółdzielniach mieszkaniowych
- ogródkach działkowych
oraz:
- Prywatyzacyjna
- Budżetowe
- Branżowe – o zawodach prawniczych, doradcy podatkowego, farmaceuty

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Gospodarka » Lobbing w Polsce - definicja i sfery zainteresowania

Zaloguj się, aby zagłosować