Rodzaje i formy faktoringu cz. 1

W praktyce faktoring nie występuje w jednej tylko postaci. Ewolucja tej usługi wykształciła jego odmiany i szczególne formy celem spełnienia określonych celów praktycznych. Generalnie faktoring dzieli się na faktoring właściwy i faktoring niewłaściwy. Podstawową różnicą pomiędzy tymi dwiema formami jest to, że w przypadku faktoringu właściwego (pełnego), ryzyko wypłacalności dłużnika bierze na siebie faktor-bank lub instytucja faktoringowa. Istota prawna tej transakcji tkwi w tym, że faktor zaczyna odpowiadać względem przedsiębiorcy za to, że dłużnik wykona ciążące na nim zobowiązania. Przelew wierzytelności z tytułu faktoringu właściwego ma więc charakter bezwarunkowy i ostateczny. Nie jest więc możliwe by wierzytelność w jakiejkolwiek sytuacji powróciła do faktoranta. W praktyce nazywa się taką transakcję aktem kupna wierzytelności przez faktoranta.

Ponieważ usługa taka wiąże się z dużym niebezpieczeństwem straty wierzytelności, faktor powinien przed podpisaniem umowy dokładnie sprawdzić stan prawno-majątkowy przyszłego dłużnika. Dla faktora istotnym jest fakt rozumienia faktoringu pełnego jako faktoringu bez prawa do 'regresu' względem przedsiębiorcy. Pomimo więc stwierdzonej późniejszej nieściągalności wierzytelności od dłużnika bank nie może na drodze 'regresu' żądać tej kwoty od przedsiębiorcy, co powoduje ewidentną stratę faktora.

Należy tu pamiętać, że ryzyko wypłacalności dłużnika jest tym większe, im dłuższy jest termin, w którym podmiot zobowiązany jest spełnić świadczenie. Nie bez znaczenia są też rozmiary wierzytelności. Ta sytuacja spowodowała podpisanie w praktyce umów mieszanych. Polega to na tym, że co do jednych wierzytelności bank faktoringowy przejmuje na siebie ryzyko niewypłacalności dłużnika, zaś co do innych wierzytelności uchyla się od przejęcia takiego ryzyka. W tego typu umowie określa się tzw. kwoty najwyższe (graniczne), powyżej których faktor stosuje się do reguł faktoringu niewłaściwego, a więc nie przyjmuje na siebie ryzyka ich ściągalności. Załóżmy, że faktorant posiada wobec dłużnika wierzytelność na kwotę 100.000,00 zł. Umowa z faktorem przewiduje przejęcie ryzyka wypłacalności dłużnika przez faktora do kwoty 50.000,00 zł. Z tego wynika, że jeżeli faktorant przedstawi faktorowi wierzytelności do wykupu, to faktor przejmie na siebie ryzyko ewentualnej niewypłacalności dłużnika do kwoty 50.000,00 zł., natomiast powyżej tej kwoty odpowiedzialność nadal spoczywać będzie na faktorancie.

W polskiej praktyce bankowej można zauważyć istnienie zjawisk transferu wierzytelności z modelu faktoringu niewłaściwego do modelu faktoringu właściwego. Polega to na tym, że w miarę regulowania przez dłużnika należności objętych wspomnianą wyżej kwotą graniczną dochodzi do stopniowego włączania do tego limitu tych wierzytelności, które do tej pory były poza jego zasięgiem, a więc podlegały regułom faktoringu niewłaściwego.

Istnieje kilka podtypów faktoringu właściwego wyodrębnionych przy pomocy kryterium czasu i rozmiaru świadczeń banku faktoringowego. I tak można wyróżnić faktoring związany w istocie z dyskontem wierzytelności. Polega on na tym, że przedsiębiorca przelewa na bank wierzytelność, ten zaś świadczy na rzecz faktoranta określoną kwotę pieniężną wynoszącą na ogół 90% sumy wierzytelności po uwzględnieniu prowizji banku . Kwota ta może ulec pewnemu zmniejszeniu jeżeli bank jest zobowiązany do świadczenia wachlarza usług dodatkowych. Nie ma tu jednak znaczenia data zapłaty należności przez dłużnika. Jeżeli podpisywana jest długoterminowa umowa faktoringowa to ekwiwalent pieniężny za kolejne należności przedsiębiorca uzyskuje z chwilą przedłożenia bankowi rachunków.

Kolejnym podtypem faktoringu jest transakcja polegająca na tym, że bank wypłaca przedsiębiorcy w chwili zawarcia umowy jedynie określoną zaliczkę, ustaloną stosownie do wielkości wierzytelności ocenianej według dnia jej wymagalności albo dnia otrzymania należnej kwoty pieniężnej od dłużnika. Kwota zaliczki sięga na ogół 75-80% wierzytelności. Reszta wierzytelności, pomniejszona o prowizję banku, zostaje wypłacona przedsiębiorcy z chwilą nadejścia terminu wymagalności lub terminu zapłaty przez dłużnika. Często dochodzi do takiej wypłaty dopiero po uiszczeniu należności przez dłużnika.

Trzecim i ostatnim podtypem faktoringu właściwego jest taka transakcja, przy której bank wypłaca przedsiębiorcy kwotę pieniężną stanowiącą ekwiwalent wierzytelności dopiero w momencie nadejścia terminu jej zapłaty przez dłużnika albo dopiero po zainkasowaniu przez bank sumy wierzytelności od dłużnika. Jeżeli przedmiotem umowy są liczne wierzytelności o zróżnicowanych terminach wymagalności i spełnieniu świadczeń przez dłużnika, to dąży się do określenia tzw. średniego terminu ich zapłaty przez dłużnika. Bank faktoringowy, uwzględniając uśrednienie wspomnianych terminów, wypłaca stosowną zaliczkę.

Jak wcześniej wspomniano obok faktoringu właściwego istnieje faktoring niewłaściwy (niepełny). Podstawową różnicą pomiędzy obiema formami faktoringu, a zarazem podstawowym kryterium wyodrębnienia wspomnianych form, jest 'cesja' ryzyka niewypłacalności dłużnika. W przypadku faktoringu niepełnego ryzyko to nie przechodzi na bank faktoringowy, tak jak to miało miejsce w przypadku zastosowania czystej formy faktoringu właściwego. Wiąże się z tym kolejna ważna cecha faktoringu niewłaściwego – przelew wierzytelności na bank nie ma charakteru bezwarunkowego. Umowa faktoringu niewłaściwego ma cechy umowy zawieranej pod warunkiem rozwiązującym, którym jest zaistnienie niewypłacalności dłużnika.

Na podstawie umowy faktoringu niewłaściwego bank nabywa wierzytelność, wypłaca faktorantowi kwotę pieniężną stanowiącą ekwiwalent wierzytelności pomniejszoną o prowizję dla banku. Na tym etapie formy transakcji pod względem technicznym nie różnią się od siebie. Jedynie wystąpienie niewypłacalności dłużnika powoduje zaistnienie obowiązku przeniesienia wierzytelności przez bank na rzecz faktoranta. Przedsiębiorca zobowiązany jest natomiast do zwrotu wypłaconej mu kwoty pieniężnej przez faktora. Praktycznie polega to na dokonaniu odpowiednich księgowań połączonych z czynnościami 'uznania' i 'obciążenia' rachunkiem bankowym podmiotów umowy.

Jesteś tutaj: Kompendium ekonomii » Finanse przedsiębiorstwa » Rodzaje i formy faktoringu cz. 1

Zaloguj się, aby zagłosować